Ceviz, cevizgiller (Juglandaceae) familyasından Juglans cinsinden tek tüysü yaprakları karşılıklı dizilmiş ve aromatik kokulu ağaç türlerinin ortak adı.
20m`ye kadar boylanabilen, kışın yapraklarını döken bir ağaçtır.
Gövde kabuğu gümüşi renkli, parlak ve çatlaksızdır. Yapraklar tek tüysü, 22-35 cm, 5-9 yaprakçıklı, yeni çıkanlar kırmızımsı, sonraları koyu yeşil; yaprakçıklar eliptik, 6-20 x 3-10 cm, her iki yüzü çıplak, tam kenarlı, sivri uçludur. Çiçeklenme Nisan-Mayıs aylarında; dişi ve erkek çiçekler aynı ağaç üzerinde; erkek çiçekler 6-10 cm uzunlukta, 6-10 mm çapta salkım kurullar halinde, yeşil; dişi çiçekler 2-4 mm, bir veya birkaçı bir arada, sürgn uçlarındadır.
Meyvesi çekirdekli sulu, ekzokarpı (dıştaki etli kısım) yeşil ve çıplak, 4-7 x 4-5 cm boyutlarda, küre şeklindedir.
Kışın yaprağını döken ağaçlardır. Genç sürgünlerin özü bölmelidir. Tomurcuklar az sayıda pullarla örtülmüştür. Yaprakçıkların kenarları bazı türlerde ince dişli, bazılarda ise düzdür (tam kenarlı). Yaprakçık sayısı türlere göre (3) 5-23 arasında değişir.
Çiçekler bir evcikli dir. Erkek çiçekler bir önceki yılın sürgünlerinde yan durumlu, aşağıya sarkan kedicik halinde kurul oluşturur. Kurullar dallanmamıştır. Her bir erkek çiçeğin 1 brahte, 2 brahtecik ile 3-4 loplu bir çevre yaprağı (çanak) vardır. Etamin sayısı 7-105 dir.Dişi çiçekler ise yeni sürgünlerin ucunda terminal (tepede) durumlu dik duran 2-8 çiçekli fakir kurullar oluşturur. Dişi çiçeğin de 1 brahte, 2 brahtecik, 4 loplu çevre yaprağı vardır. Bunlar ovaryumla kaynaşmıştır, yalnız uçları serbesttir. Ovaryum alt durumludur; etli kalın 2 stigması oldukça gelişmiştir.
Sonbaharda olgunlaşan büyük çekirdekli sulu meyvenin iç kısmı 2 bölmeye ayrılmıştır. Tohum 2 loplu, yağlı ve lezzetlidir.
Odununun özü koyu, dış kısmı açık renkli, ağır ve güzel cila kabul eden odunları vardır.
Ekolojik Özellikleri
Ceviz ağacı pH değeri 5 ile 8 arasınada olan ve süzek topraklarda yetişir.
Türler
Seksiyon Juglans. Yapraklar büyük (20–45 cm) ile 5-9 geniş yaprakçıklı, saçsız, kenarları tamdır. Odunu serttir. Güneydoğu Avrupa ile Asya.
Adi ceviz (Juglans regia) (J. duclouxiana, J. fallax, J. orientis) Türkiye.
Seksiyon Rhysocaryon. Yapraklar büyük (20–50 cm) ile 11-23 ince yaprakçıklı, ince tüylü, kenarı dişlidir. Odunu serttir.
Kuzey Amerika, Güney Amerika.
Arjantin cevizi (Juglans australis) (J. boliviana)
Brezilya cevizi (Juglans brasiliensis)
Kaliforniya cevizi (Juglans californica)
Hinds cevizi (Juglans hindsii)
Nuevo Leon cevizi (Juglans hirsuta)
Jamaika cevizi (Juglans jamaicensis) (J. insularis)
Arizona cevizi (Juglans major) (J. arizonica, J. elaeopyron, J. torreyi)
Juglans major var. glabrata
Teksas cevizi (Juglans microcarpa) (J. rupestris)
Juglans microcarpa var. stewartii
Meksika cevizi (Juglans mollis)
And Dağları cevizi (Juglans neotropica) (J. honorei)
Kara ceviz (Juglans nigra)
Juglans olanchana
Peru cevizi (Juglans peruviana)
Juglans soratensis
Guatemala cevizi (Juglans steyermarkii)
Venezuela cevizi (Juglans venezuelensis)
Seksiyon Cardiocaryon. Yapraklar çok büyük (40–90 cm) ile 11-19 geniş yaprakçıklı, yumuşak tüylü, kenarları dişlidir. Odunu yumuşaktır. Kuzeydoğu Asya, doğu Kuzey Amerika.
Japon cevizi (Juglans ailantifolia) (J. cordiformis, J. sieboldiana)
Boz ceviz (Juglans cinerea)
Çin cevizi veya Mançurya cevizi (Juglans mandschurica) J. cathayensis, J. formosana, J. hopeiensis, J. stenocarpa)
Kullanıldığı yerler
Ceviz ağacının kullanılan kısımları ağacın gövdesi, yaprakları, tohumları ve tohumlarından elde edilen yağı, meyve ve dal kabuklarıdır. Yapraklar ve meyveler tamamen olgunlaşmadan haziran-temmuz aylarında toplanır, gölgelik ve havadar bir yerde kurutulur.
Ceviz meyvesinin yeşil kabuğu ve yapraklarında tanen, uçucu yağ ve juglon isimli acı bir madde bulunmaktadır. Juglon, cevizin yeşil kısımlarında tabii olarak bulunmaz. Ancak tabii olarak bulunan alfa hydrojuglon’un oksidasyonu ile teşekkül eder. Ceviz içi yağ bakımından zengindir.
Ceviz yağı, ceviz içinden sıkma ile elde edilir. Açık sarı renkli, çabuk kuruyucu, tatlı, lezzetli ve hoş kokulu bir yağdır. 4°C’de kısmen katılaşır. Ceviz yaprağı tedavi sahasında kabız giderici, kuvvet verici ve kan temizleyici olarak, gargara ve banyo halinde kullanılır. Gerek yapraklar ve gerekse taze meyve kabuğu memleketimizde çok kullanılan bir boya maddesidir. Bilhassa mensucat sanayiinde yün, bununla muhtelif renklerde boyanabilmektedir.
Ceviz yağı kıymetli bir yemeklik yağıdır. Fakat çok pahalı olduğundan yemeklik olarak kullanılmaz. Çok çabuk kuruyan bir yağ olduğundan, ikinci presyon yağı boyacılıkta kullanılır. Ceviz kütüğü mobilyacılıkta değerlidir. Bu sebepten çok yavaş büyüyen bir ağaç olan cevizin kesim ve satışı Tarım ve Orman Bakanlığınca ayarlanmaktadır.
Yetiştirilmesi:Serin, kireçli, kumlu ve çakıllı topraklarda iyi netice verir. Ceviz ağaçları, tohum ve aşı ile çoğaltılır. Tohumla üretilen fidanlar 5-6 cm kalınlaştığı bir zamanda aşılanır. Aşılanan fidanlar bir yıl geçtikten sonra, ceviz bahçelerine 12-15 metre aralıklarla dikilir. Ceviz fidanları, fazla budanmaz. Yalnız birbirine karışmış, üstüste binmiş kötüleşmiş ve kurumuş dallar budanır.
Ceviz fidanlarının toprağı temiz tutulur. Kış esnasında veya mahsul kaldırıldıktan sonra bir örtü bitkisi yetiştirilir. Yeşil gübre olarak ilkbaharda toprağa verilirse iyi olur. Ceviz fidanlarına, istenen yükseklikte budama yapılarak boy verilir.
Meyve hasadı işine, dıştaki yeşil kabuğun çatlaması ve meyvelerin yere düşmeye başlamasıyle başlanır. Cevizler dallara hafif sırıklarla vurulmak suretiyle toplanır. Taze olarak sarf edilecek turfanda cevizlerde ise, yeşil kabuğun çatlaması beklenmez. Cevizler içlerini doldurunca çırpılarak düşürülür ve dıştaki yeşil kabuklar temizlenerek taze olarak sarf edilir.
